Академик Азимбой Садуллаевич Садуллаев

Азимбой Садуллаевич Садуллаев – атоқли математик олим, физика-математика фанлари доктори, профессор, Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг академиги, “Ўзбекистон белгиси” кўкрак нишони (2000), “Меҳнат шуҳрати” ордени (2020) билан мукофотланган.

А.Садуллаевнинг илмий фаолияти “Кўп комплекс аргументли функциялар назарияси”га бағишланган бўлиб, америкалик олимлар билан биргаликда янги йўналиш – комплекс потенциаллар назарияси асосини яратди ва бу йўналиш ҳозирги кунда кўп комплекс аргументли функцияларни голоморф давом эттириш, рационал функциялар билан яқинлаштириш каби масалаларни ҳал қилишда кенг қўлланилмоқда. А. Садуллаевнинг фундаментал ишларидан бир қисми хорижий нуфузли илмий журналларда нашр қилинган ва бошқа муаллифларнинг дарслик ва монографияларига киритилган. 

А.Садуллаев 1947 йил 9 январда Хоразм вилояти Шовот туманида ишчи-деҳқон оиласида таваллуд топди. 1963 йилда ўрта мактабни тамомлаб, Тошкент давлат университети (ҳозирги Ўзбекистон Миллий университети) нинг механика-математика факультетига ўқишга киради  ва бу ерда ўқиш даврида улуғ устозлар академикларимиз Т.А.Саримсоқов ва С.Ҳ.Сирожиддиновлар назарига тушади ва уларнинг тавсияси билан  1966 йилдан бошлаб  А.Садуллаев  ўқишни Москва  давлат  университетининг механика-математика факультетида давом эттиради. Бу ерда ҳам уни туғма талант эгаси эканини дунёга машҳур олим Б.В.Шабат  дарҳол сезади. Унинг 4-курсдаёқ ёзган биринчи илмий иши математикларга яхши таниш бўлган Фату мисолига бағишланган бўлиб, бу ишда олинган натижа мутахассислар томонидан юқори баҳоланади ва СССР ФАнинг “Математические заметки” журналида чоп этилади.

1969 йилда Москва Давлат университетини муваффақиятли тугатиб, “Функциялар назарияси ва функционал анализ” кафедраси тавсиясига кўра таниқли олим Б.В.Шабат раҳбарлигида 01.01.01.-математик анализ ихтисослиги бўйича аспирантурага қабул қилинди. Шу санадан бошлаб, унинг ижод йўли Москва шаҳри математикларининг функциялар назарияси мактаби билан чамбарчас боғланади.

А.Садуллаевнинг кейинги ишлари классик назария – бутун функциялар назариясига бағишланган бўлиб, бу ишлар асосида “Каноническое произведение и аналитические множества” мавзусидаги номзодлик диссертацияси аспирантуранинг 3-йили бошида ҳимояга тавсия этилади ва 1972 йилда Москва давлат университетида ҳимоя қилинади. Ўтган асрнинг 70-80 йилларида кўп аргументли голоморф функциялар назариясини аналитик давом қилдириш, полиномлар ва рационал функциялар билан яқинлаштириш бўлимларида қатор муаммолар пайдо бўлган эди. Бунга ўхшаган муаммолар бир комплекс аргументли функциялар синфида ҳақиқий потенциаллар назарияси ёрдамида осон ҳал қилинган. Шунинг учун ҳам мутахассислар олдида кўп комплекс аргументли голоморф функциялар учун жавоб берадиган “Комплекс потенциаллар назарияси”ни яратиш муаммоси турар эди. А.Садуллаев ўз илмий изланишларини шу йўналишга бағишлайди ва америкалик математиклар – Э. Бедфорд ва Б.А.Тейлорлар билан биргаликда бу назария асосини ва қўллаш принципларини яратишда фаол иштирок этади. Назария 1982 йилга келиб, тўлиқ шаклланади ва ҳозирги даврда функциялар назариясининг энг муҳим йўналиши ҳисобланади.

Домла шогирдлари даврасида ўтирганларида, ўша даврларни эслашни яхши кўрадилар: “1978-1982 йилларда мен, асосан, Москва шахрида В.А.Стеклов номидаги Математика институтида ижод қилдим. Шаҳарда математик ҳамкасбим билан биргаликда бир хонали квартирани ижарага олганмиз. Кун тартиби қатъий: кечқурун 7-8 ларда ишга ўтирамиз, соат 1-2 ларда, одатда икки кишилик ўзбекча ош тайёрлаб, яхши овқатланиб оламиз ва соат тонгги 5 гача яна ишлаймиз. Кундузи соат 1 ларда уйқудан туриб, нонуштадан кейин ёки Москва давлат университетига ёки Математика институтига борар эдим. У ерда илмий мунозара ва семинарлар одатда тушдан кейин соат 3 ларда бўлиб ўтарди. Туни билан олинган натижаларни таниқли математиклар А.А.Гончар, А.Т.Витушкин, Б.В.Шабат, Е.М.Чирка ва бошқалар иштирокида муҳокама қилар, маъруза билан чиқар эдим”.

А.Садуллаевнинг шундай шароитда қилган меҳнатлари ўз самарасини бермай қолмади. 1980-йиллар атрофида у бир қатор фундаментал теоремалар яратди ва 1982 йилда Математика институтида докторлик диссертациясини муваффақиятли ҳимоя қилди.

Ўтган асрнинг 80-90-йилларида А.Садуллаев қатор чет эл илмий марказлари билан алоқалар ўрнатади. Маърузалар ўқишга, биргаликда илмий ишлар қилишга таклифлар тушади ва у кўпгина Европа ва Америка давлатларида бўлиб, ишлаб келади. Чет эл тажрибаларини ўрганиш унга кейинчалик, педагогик ва жамоат ишларини муваффақиятли бажаришда кучли таъсир кўрсатади.

1985-1992 йилларда А. Садуллаев Тошкент давлат университетида декан, 1992 йилдан бошлаб эса Урганч давлат университети ректори, 1997 йилдан ўриндошлик асосида янги ташкил қилинган Хоразм Маъмун академияси раиси вазифаларида ишлайди. Ректор лавозимида А. Садуллаев ўқув жараёнини сифатли ташкил этиш, иқтидорли талабалар билан унумли ишлаш, илмий семинарлар ташкил қилиш, Республикамизни малакали кадрлар билан таъминлаш, чет эл илмий марказлари билан алоқаларни мустаҳкамлаш ишларига алоҳида эътибор берди, натижада қисқа вақт ичида Урганч давлат университетининг халқаро миқёсда тан олинишига эришди.

Албатта, катта илмий йўналишларга қўл урган инсон  А.Садуллаев  турли  раҳбарлик (кафедра мудири, факультет декани, УрДУ ректори, Маъмун академияси раҳбари) лавозимларида ишлашига қарамай, устозларимиз Т.А.Саримсақов, С.Ҳ.Сирожиддинов анъаналарига мос равишда талабалар, ёш иқтидор эгалари билан биргаликда илмий изланишлар олиб боришни ҳар доим ўзининг устувор вазифаларидан деб билади.   Бевосита унинг ташаббуси ва раҳбарлигида ҳар икки йилда навбат билан АҚШда  ва Ўзбекистонда ўтказиладиган АҚШ ва Ўзбекистон математиклар илмий коференциясига  асос солинди. Шунингдек, А.Садуллаев даврий равишда ташкил этилаётган Ўзбек-Исроил конференциясининг асосий ташкилотчиларидан бири ҳисобланади. 

Устозга мустаҳкам соғлик-саломатлик тилаб қоламиз!